Historia
Historia Sekcji Emerytów i Rencistów przy Zarządzie Oddziału
ZNP w Bytomiu i jej działalność w latach 1957-2004
Był rok 1957. Rok ważny dla Polaków z różnych względów. Nastąpiła
pewna odwilż polityczna, powstawały chociaż na krótko, różne organizacje społeczno-polityczne,
reaktywowały się dawne. Tak było również w ZNP. Uaktywniły się grupy emerytowanych
nauczycieli i pracowników oświaty, aby stworzyć struktury tj. grupy, koła, ogniska,
czy sekcje emerytów w ramach ZNP. Pierwsze zaczątki Sekcji Emerytów Nauczycieli
były już w 1923 roku. Już wówczas organizowały się samorzutnie takie grupy jak
emeryckie, ale II wojna światowa i powojenne dzieje Kraju i Władza na wiele
lat zaniechały tych działań. Jednak coraz więcej było głosów w terenie od nauczycieli
emerytów, by powstała oddzielna sekcja w Związku. Sprzyjał temu też rok 1957.
Dlatego naturalną konsekwencją tych dążeń było utworzenie w 1957 roku Sekcji
Emerytów i Rencistów przy Zarządzie Głównym ZNP w Warszawie.
Istotnym motywem - celem utworzenia Krajowej Sekcje Emerytów
i Rencistów przy ZG ZNP w Warszawie, jak również okręgowych i oddziałowych sekcji
czy ognisk było między innymi: umacnianie wspólnot koleżeńskich, kontynuowanie
aktywności po zaprzestaniu pracy zawodowej, dawanie oparcia i poczucia przydatności
w realizowaniu swych zamiłowań i pasji. Także potrzeba udzielania pomocy w walce
o poprawę bytu nauczycieli emerytów, zaliczenia lat pracy w okresie międzywojennym
i w czasie okupacji hitlerowskiej oraz nauczycieli wysiedlanych z Kresów Wschodnich
RP po 1945r. Przede wszystkim była to potrzeba serca. Trzeba było zatem koordynować
tymi działaniami i nadać im jednolity kształt organizacyjny.
Prawdopodobnie w październiku 1957 roku powstała Okręgowa
Sekcja Emerytów i Rencistów w Katowicach a trochę wcześniej we wrześniu utworzono
ognisko (sekcja) emerytów nauczycieli przy Zarządzie Oddziału ZNP w Bytomiu,
by z biegiem czasu w latach 60-tych przerodziło się w dużą Oddziałową Sekcję
Emerytów i Rencistów. Na podstawie skromnych zapisków mogą stwierdzić, że przedstawiciele
- delegaci emerytów ZNP w Bytomiu byli na Zebraniu Delegatów Nauczycieli Emerytów,
gdy w październiku 1957 roku tworzyła się okręgowa SEiR w Katowicach, jak również
na Zjeździe Delegatów w Warszawie zorganizowanym przez ZG ZNP w tymże roku.
W latach 1957-1972 historię SEiR przy Zarządzie Oddziału ZNP
w Bytomiu tworzyli i złotymi zgłoskami wpisało się w wydarzenia, prace i osiągnięcia
Oddziału Bytomskiego Związku wielu działaczy sekcji. Byli to między innymi kol.
kol.: Kazimiera Podobińska, Stanisław Rembisz, Tadeusz Rembisz, Emilia Choma,
Władysław Kaczmarczyk, Marek Kawa, Jan Wilk, Paweł Michaliszyn, Zenon Kammer,
Longin Bochańczyk, Stanisław Huk, Michał Augustynowicz, Bogusława Barabasz,
Jan Tichy, Stanisława Błachno, Tadeusz Tarnawski i wielu innych. Bardzo długa
byłaby lista nauczycieli związkowców, którzy zasłużyli się dla bytomskiej oświaty,
kultury i dla Oddziału ZNP w Bytomiu. To między innymi wyżej wymienieni pionierzy
tworzyli oświatę polską w specyficznych warunkach bytomskich po II wojnie światowej.
Oni też tworzyli pierwsze ogniska związkowe w szkołach w latach
1945-1946 i to właśnie Oni organizowali w 1957 roku i latach następnych SEiR
przy Zarządzie Oddziału ZNP w Bytomiu. Stali się seniorami, przeszli do historii,
ale nie ustali w działaniach na rzecz Związku i angażowali się w różnorakie
akcje Związku. Byli zawsze wierni nauczycielskiemu powołaniu, służeniu polskiej
oświacie, społeczeństwu i środowisku nauczycielskiemu. To właśnie z ich inicjatywy
w latach 70-tych rozpoczęto spisywać historię powstania Oddziału ZNP w Bytomiu
od marca 1945r. oraz wspomnienia nauczycieli o organizowaniu polskiego szkolnictwa
- oświaty w Bytomiu i przyległych gminach w latach 1945-1946. Z przykrością
należy stwierdzić, że o wielu działaczach związkowych zapomniano. Są liczne
braki w pozostałych dokumentach a dotyczące działaczy związkowych nauczycieli
emerytów, którzy jako pierwsi organizowali grupy i ogniska emeryckie. Jest to
wielka szkoda, gdyż czas zaciera ślady.
W latach 1958-1968 przy Zarządzie Oddziału ZNP w Bytomiu najpierw
istniała Komisja do spraw emerytów i rencistów, lecz w roku 1968 Komisja przekształciła
się w samodzielną Sekcję i skupiła bardzo liczną grupę nauczycieli i pracowników
oświaty.
Prawdopodobnie pierwszymi przewodniczącymi komisji a później
sekcji w latach 1957-1968 byli kol. kol.: Kazimiera Podobińska, następnie Stanisław
Rembisz i Władysław Kaczmarek wspomagany przez Tadeusza Rembisza.
W latach 1968-1978 funkcję przewodniczącego SEiR pełnił z
wielkim oddaniem i zaangażowaniem kol. Michał Augustynowicz. Następnie do stanu
wojennego i po stanie wojennym oficjalnie funkcję przewodniczącej Sekcji Emerytów
i Rencistów do 1994r. pełniła kol. Helena Morawcowa.
Kol. Helena Morawcowa szczególnie zasłużyła się w okresie
reaktywowania SEiR w końcu 1982-1983r. Cały czas też miała pieczę nad emerytami,
nauczycielami TON-u mieszkającymi w Bytomiu. Jako nauczyciel tajnego nauczania
w Zamościu cały swój zmysł organizatorski, serce oddała polskiej szkole i polskim
nauczycielom, wpisana do Złotej Księgi Zasłużonych dla Bytomia. Uchwałą Zarządu
Oddziału ZNP na wniosek Zarządu Sekcji Emerytów i Rencistów od 1994r do śmierci
została honorową przewodniczącą Sekcji.
W latach 1960-1980 SEiR przy Zarządzie Oddziału ZNP w Bytomiu
okrzepła, prężnie działała i mogła poszczycić się wieloma osiągnięciami.
W styczniu 1971r. skupiła 368 członków. Wielkim orędownikiem
i pomocnikiem był Prezes Zarządu Oddziału Kol. Tadeusz Tarnawski. Pod jego kierownictwem
Zarząd Związku w sposób szczególny zajmował się emerytami, nauczycielami. Z
dokumentów wynika, że corocznie emeryci otrzymywali na Dzień Nauczyciela nagrody
w wysokości 500 zł., a cztery osoby starsze nie mające odpowiedniej opieki skierowano
do Domu Zasłużonego Nauczyciela w Mikuszowicach. Szczególną opieką członkowie
Zarządu sekcji otaczali osoby chore i samotne wspomagając je materialnie.
Dla emerytów z Domu Nauczyciela zorganizowano wycieczki. Przesyłano
do ZG ZNP wykazy emerytów posiadających najniższą emeryturę - skąd otrzymywali
zapomogi pieniężne. Organizowano też spotkania z nauczycielami emerytami z okazji
Dnia Kobiet, podczas których odbywały się spektakle teatralne i operowe.
Zarząd Oddziału i Sekcji uruchomił dla emerytów specjalnie
we wrześniu turnusy wczasowe. W kadencji 1971 - 1974 wzrosła znacznie liczba
emerytów i rencistów w sekcji. W 1974 roku sekcja liczyła 579 członków w tym
471 nauczycieli, 16 pracowników administracyjnych i obsługi. Za swoją oddaną
pracę w Związku członkowie sekcji otrzymali wiele odznaczeń i nagród. I tak
na wniosek Prezydium Sekcji Emerytów i Rencistów w 1974 roku wielu zasłużonych
nauczycieli otrzymało: 1 - Krzyż Kawalerski, 30 - złotych odznak ZNP, 3 - medale
KEN, 3 - medale XXX PRL, 4 - odznaki - Zasłużony Nauczyciel PRL. W Domach Spokojnej
Starości przebywało 8 osób a w Domu Spokojnej Troski - 1 osoba.
Nauczycieli i emerytów, którzy pracowali w tajnym nauczaniu, mieszkających w
Bytomiu w 1974 roku było 53. Od 1971 roku w ramach Sekcji działała komisja historyczna,
do której należało zbieranie dokumentacji i materiałów o powstaniu Oddziału
ZNP w Bytomiu i poszczególnych gminach bytomskich. Rozpisano konkurs na wspomnienia
o początkach pracy w Bytomiu. Utworzono komitet redakcyjny, który dzięki wspomnieniom
kolegów i koleżanek zaczął opracowywać historię Oddziału ZNP i losów jego członków
w latach 1945-1970. Przygotowano się uroczyście najpierw do 50-lecia działalności
ZNP w woj. katowickim oraz 70-lecia istnienia ZNP. Komisja historyczna Sekcji
sporządziła listy nauczycieli pionierów związkowych i tworzących szkolnictwo
polskie w Bytomiu w latach 1945-1946 oraz listy i dokumenty nauczycieli pracujących
w różnych typach szkół i placówek oświatowych, członków Związku z wyszczególnieniem
zasług tak dla szkolnictwa jak i Związku w Bytomiu w latach późniejszych tj
do 1970r. Ponieważ SEiR w Bytomiu pracowała bardzo dobrze i była wzorcowa, kol.
przewodniczący Michał Augustynowicz z ramienia Okręgowej Sekcji ZNP sprawował
opiekę nad sekcjami emerytów w Chorzowie, Rudzie Śląskiej i Świętochłowicach.
Liczba członków Sekcji ciągle się powiększała. W latach 1976-1981 sekcja bardzo
ściśle współpracowała z Zarządem Oddziału. Dobrymi opiekunami sekcji byli Prezesi
Oddziału, wspomniany już kolega Tadeusz Tarnawski, następnie kolega Józef Czendlik,
a zwłaszcza koleżanka Janina Kucypera, która jako Prezes Oddziału swoim zaangażowaniem
i wglądem w ludzkie, nauczycielskie sprawy zasłużyła się dla wielu emerytów
i ich rodzin. Za jej prezesowania Oddział ZNP w Bytomiu w tym okresie był jednym
z najlepiej działających w Okręgu Katowickim, czego dowodem było wręczenie Sztandaru
Związkowego dla Radzie Zakładowej (Oddziałowi) ZNP w Bytomiu.
Przyszedł rok 1981, wielu działaczy w Sekcji szczególnie boleśnie
odczuło zawieszenie Związku w okresie stanu wojennego. Dla wielu był to dramat.
Wielu z nich nie podjęło już dalszej działalności w Sekcji, zniechęceni zawirowaniami
politycznymi, z racji niepewności, straconego czasu, zmarnowanej pracy. Ale,
gdy nadszedł rok 1983 i nowe nadzieje, bytomscy związkowcy - seniorzy nie stali
na uboczu. Wielu z nich odegrało ważną rolę w odtwarzaniu struktur i reaktywowaniu
Oddziału ZNP w Bytomiu. Wśród grupy osób, która w styczniu 1983 roku zainicjowała
utworzenie "nowego" Związku było wielu emerytów. Po zarejestrowaniu
w Sądzie Wojewódzkim w Katowicach nowego ZNP przy Wydziale Oświaty i Wychowania
w Bytomiu, komitet założycielski wystosował do wszystkich szkół i placówek oświatowych
odezwę w celu wyboru mandatariuszy, którzy wezmą udział w Konferencji Programowo-Wyborczej
ZNP w Bytomiu. Konferencja odbyła się 28 marca 1983r w Zespole Szkół Ogólnokształcących
nr 4 przy Placu Sikorskiego w Bytomiu. W konferencji wzięło udział 102 delegatów
ze wszystkich szkół i placówek oświatowych. Wśród delegatów było kilkunastu
emerytów.
Głównymi inicjatorkami utworzenia "Nowego" Związku,
rejestracji związku w Sądzie, opracowania statutu Oddziału ZNP w Bytomiu oraz
zorganizowania Konferencji wyborczej były kol. kol. Janina Kucypera i Eugenia
Lew. Kol. Janina Kucepera wspomniana już wcześniej zasłużyła się bardzo dla
bytomskiego Związku. Do dzisiejszego dnia, mimo choroby jest aktywnym członkiem
Sekcji Emerytów i Rencistów. Właśnie ona jako członek Komitetu Założycielskiego
ZNP otworzyła Konferencję Wyborczą, a ponieważ przeszła do pracy w Wydziale
Oświaty i Wychowania w Bytomiu, Przewodniczącym Konferencji został emerytowany
dyrektor V LO i pionier tworzenia oświaty polskiej i ognisk związkowych w 1945r
w Bytomiu, kol. Stanisław Huk. Do władz oddziałowych zgłoszono 26 osób, wybrano
20 w tym 6 emerytów, którzy utworzyli Zarząd Oddziału ZNP w Bytomiu. Prezesem
Odrodzonego Związku w Bytomiu została kol. Eugenia Lew - obecnie aktywna działaczka
SEiR, a na jednego z zastępców powołano emerytkę kol. Elżbietę Bachtę.
Na pierwszym posiedzeniu Zarządu Oddziału ZNP w Bytomiu, które
odbyło się 14 kwietnia 1983 roku powołano sekcje i komisje. Jedną z sekcji,
którą powołano była Sekcja Emerytów i Rencistów przy Zarządzie Oddziału ZNP
w Bytomiu. Na podstawie zgłoszonych deklaracji Zarząd Oddziału ogłasza datę
konferencji wyborczej dla SEiR. Nauczyciele zaczynają coraz bardziej ufać nowemu
związkowi, coraz więcej kolegów zgłasza chęć przynależności do Związku. Także
emeryci-nauczyciele i byli pracownicy oświaty pragną na nowo wstąpić do ZNP.
6 października 1983 roku odbyły się wybory w Sekcji Emerytów
i Rencistów przy Zarządzie Oddziału ZNP w Bytomiu. Przybyło 184 członków-emerytów.
Na zebraniu wyborczym powołano 18 (20) osobowy Zarząd Sekcji, przewodniczącą
została kol. Helena Morawiec a zastępcą kol. Stanisława Błachno. Do Prezydium
Zarządu weszli także kol. Józef Kulikowski jako drugi wiceprzewodniczący i kol.
Krystyna Gąsior sekretarz Zarządu.
Członkami Zarządu zostali kol.kol: Julia Cielecka, Paweł Michaliszyn,
Janina Szuberska, Elżbieta Mazurkiewicz, Monika Płoszek, Jan Czychel, Maria
Grzymała, Mieczysław Lubieniecki, Stanisław Rembisz, Eustacha Borys, Ewa Kloze,
Natalia Porembska, Ewa Lidera, Jadwiga Polońska.
Powołano 3-komisje: organizacyjną, socjalno-bytową oraz kulturalno-oświatową.
Od początku Zarząd SEiR prężnie działał, organizował różnorakie formy pomocy
socjalnej dla potrzebujących emerytów, jak również organizował częste spotkania
z emerytami, oraz wyjścia do teatru, opery, czy wyjazdy na wycieczki w bliższe
i dalsze strony naszego Kraju.
Stwierdzono też, że SEiR jest samodzielną, niezależną i samofinansującą się,
działającą przy Zarządzie Oddziału ZNP a przede wszystkim z Prezydium Zarządu,
konsultującą wszelkie sprawy dotyczące udziału członków sekcji w sprawach ogólnozwiązkowych.
Ustalono też, że zebrania Zarządu Sekcji będą odbywać się raz w miesiącu w drugą
środę miesiąca a dyżury członków Zarządu będą odbywać się dwa razy w tygodniu
- wtorki i czwartki w siedzibie Oddziału.
Poszczególne komisję w owym czasie miały wiele pracy. Komisja
organizacyjna musiała na nowo założyć ewidencję i kartoteki, sporządzić aktualny
wykaz członków sekcji, kontrolować płatności składek, które wynosiły i wynoszą
do dnia dzisiejszego 0,5% emerytury lub renty, prowadzić ewidencję zapomóg i
nagród i wieloma innymi ważnymi, bieżącymi sprawami. Oprócz tego zajmowała się
zbieraniem i opracowywaniem dokumentacji historii Oddziału i Sekcji Związku,
prowadzeniem kroniki związkowej, sporządzaniem list najstarszych członków ZNP,
opracowywaniem i wysyłaniem wniosków na odznaczenia związkowe. Sporządzaniem
wykazów i opracowywaniem sylwetek najbardziej zasłużonych członków nauczycieli,
emerytów dla ZNP. Kronikę od 1983r do 1990r. prowadziła koleżanka Stanisława
Błachno. Komisja socjalno-bytowa opiekowała się kol. emerytami i rencistami
mało sprawnymi i samotnymi, organizowała odwiedziny i udzielała doraźnej pomocy
w załatwieniu pewnych spraw osobistych lub organizacyjnych, wnioskowała o zapomogi
pieniężne czy inną pomoc materialną, współpracowała w organizowaniu spotkań
towarzyskich. Komisja kulturalno-rozrywkowa organizowała wycieczki jednodniowe
w okresie wiosennym lub jesiennym do różnych miejsc województwa katowickiego
czy sąsiednich województw. Oferowała wyjścia na przedstawienia operowe, teatralne
- najczęściej z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet i Święta Komisji Edukacji
Narodowej. Organizowała też spotkania towarzyskie połączone z programem artystycznym.
Zachęcała do rozwijania lub kontynuowania swoich pasji jak: pisanie wierszy,
malowanie obrazów, fotografowanie, robótek ręcznych, opisywanie swoich przeżyć
i publikowanie ich w Głosie Nauczycielskim lub wystawianie w lokalu związkowym.
Szczególne miejsce i uwagę komisja poświęciła nauczycielom tajnego nauczania,
z którymi organizowała spotkania raz w roku. Organizatorem i animatorem tych
spotkań była kol. przewodnicząca Helena Morawiec - nauczycielka TON-u. Na wszystkie
imprezy i spotkania organizowane przez Zarząd Sekcji zapraszane były władze
oświatowe i związkowe. Trzeba przyznać, że od początku reaktywowania SEiR Zarząd
bardzo aktywnie działał i współpracował z Zarządem Oddziału ZNP. Przewodnicząca
kol. Helena Morawiec została członkiem Prezydium Zarządu, a kol. Janina Szuberska
działała w Komisji Rewizyjnej Zarządu Oddziału oraz była członkiem Zarządu Okręgowej
SEiR w Katowicach. Jako przewodnicząca Sekcji kol. Helena Morawiec została także
członkiem Zarządu Okręgowej SEiR w Katowicach i na zebraniu została wybrana
delegatem na Ogólnokrajową Konferencję Emerytów i Rencistów ZNP w Warszawie,
która odbyła się 15 lutego 1984r. Kol. Helena Morawiec godnie reprezentowała
SEiR i Oddział ZNP z Bytomia. Z wielką swobodą iznajomością problemu, zabrała
głos na forum, upominając się o nauczycieli tajnego nauczania. Był to okres,
w którym Sekcja przygotowała się do obchodów 80-lecia powstania ZNP. Obchody
jubileuszu 80-lecia w Sekcji wypadły bardzo uroczyście. Przedstawicielki Zarządu
Sekcji wzięły udział w dwóch konferencjach szkoleniowych w Jaszowcu, w pierwszej
w 1984r. kol. Julia Cielecka, drugiej w 1985r. kol. Janina Szuberska. Wysoko
też została oceniona działalność Sekcji przez Zarząd Oddziału. Dowodem tego
było powołanie kol. Janiny Szuberskiej z ramienia ZNP do Komisji Socjalno-Bytowej
i Komisji Zdrowia przy Wydziale Oświaty w Bytomiu, a w której działa do chwili
obecnej.
W związku z 80-leciem ZNP Zarząd Sekcji zorganizował wiele
spotkań i imprez. Odbyły się dwa spotkania towarzyskie z nauczycielami emerytami
Tajnej Organizacji Nauczania w styczniu 1984r. w lokalu KMPiK z programem artystycznym,
na którym uczestnicy otrzymali bilety na przedstawienie operowe. Drugie spotkanie
odbyło się 13 maja 1985r. także w lokalu KMPiK, a w programie artystycznym wystąpiła
znana polska pianistka Halina Czerny-Stefańska. Spotkania te zaszczyciły władze
oświatowe z Inspektorem Władysławem Świątkiem i związkowe z Przewodniczącym
Okręgowej SEiR w Katowicach kol. Czesławem Madejem i Prezesem ZO ZNP w Bytomiu
kol. Eugenią Lew. Relacje z tych spotkań ukazały się w miejscowej prasie w "Życiu
Bytomskim". Również dwukrotnie odbyło się spotkanie z członkami SEiR w
marcu 1984r. i 1985r., na których uczestnicy otrzymali bilety na przedstawienia
operowe oraz paczki żywnościowe. Oprócz tradycyjnych spotkań Zarząd Sekcji postarał
się o nagrody i wyróżnienia dla nauczycieli emerytów z 50-letnim stażem przynależności
do ZNP. Sylwetki najbardziej zasłużonych dla bytomskiego Oddziału zamieszczono
w kronice Sekcji. Z tej też okazji odbyły się bardzo ciekawe wycieczki; w 1984r.
do Tyńca i Zawoi a w 1985r.do Krakowa, Kopalni Zabytkowej i Sztolni Czarnego
Pstrąga w Tarnowskich Górach oraz wypoczynkowa do Rybnej. Osiągnięcia pracy
Zarządu SEiR w latach 1983-1986 były bardzo duże, zważywszy na to, że Zarząd
działał w trudnym okresie, przełomowym i swoje wyniki zawdzięczał pracy członkom
Zarządu Sekcji, oddanym sprawom związkowym, koleżeńskim i ludzkim.
W następnych kadencjach w latach 1986-1990-1994 Zarząd Sekcji
Emerytów i Rencistów wspomagany przez Zarząd Oddziału kontynuował działalność
poszerzając ją o różne akcje. Zmieniały się też składy Zarządu. Oficjalnie Przewodniczącą
Zarządu do 1990r. była kol. Helana Morawiec, lecz z powodu wieku i stanu zdrowia
zastępowała Ją coraz częściej kol. Janina Szuberska, która też w marcu 1990r.
na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym została wybrana przewodniczącą, a kol. Helenie
Morawiec Uchwałą Zarządu Oddziału ze względu na zasługi powierzono funkcję Honorowego
Przewodniczącego SEiR. W tym czasie wiele osób z Zarządu odeszło, ale też wiele
młodszych i zaangażowanych włączyło się w prace Sekcji.
Z wielkim oddaniem zaczęły działać w Zarządzie Sekcji w latach
1986-1944 następujące koleżanki: Elżbieta Bramorska i Lidia Jankowska. Elżbieta
Bramorska zajęła się organizowaniem wycieczek turystycznych dla emerytów i nauczycieli
pracujących -członków ZNP. Organizowała też częste wyjazdy do teatru w Krakowie.
Lidia Jankowska z oddaniem zajmowała się sprawami socjalno-bytowymi i wspólnie
z innymi członkami Zarządu Sekcji prowadziła akcję " Witamina". Przez
kilka lat wspólnie z Zarządem Oddziału na jesieni sprowadzano ziemniaki i inne
produkty. Akcja ta, do 1996r. cieszyła się wielkim zainteresowaniem zwłaszcza
wśród emerytów, gdyż ceny tych produktów były bardzo atrakcyjne. W kadencji
1986-1990-1994 do Zarządu sekcji w drodze wyborów dołączyli także kol.kol. Maria
Seńczuk, Elżbieta Baron, Kazimierz Adamski, a przede wszystkim Eugenia Lew.
Od września 1991r, również do Zarządu dołączyła jako osoba wspomagająca kol.
pisząca tę historię - Irena Anczarska-Smandek.
Ich działalność dla Związku wniosła ożywienie i ciekawe pomysły
do dalszej pracy Sekcji, a w konsekwencji te nowe formy przysporzyły wielu nowych
członków, których zadowolenie i poparcie wzmocniły więzi między Zarządem a emerytami
w terenie.
Na bieżąco zajmowano się emerytami i rencistami mało sprawnymi
i samotnymi, których przybywało coraz więcej. Uporządkowano też dokumentację
członków Sekcji. W 1985r. SEiR liczyła 355 członków w tym 283 nauczycieli, 72
z administracji i obsługi oraz 55 nauczycieli tajnego nauczania. Od 1983r. do
1995r. ilość członków Sekcji utrzymywała się w granicach 350 osób i trochę więcej.
Ubywało tylko z powodu śmierci nauczycieli emerytów tajnego nauczania. I tak
z 58 nauczycieli TON-u w 1983r. w 1995r. pozostało tylko 18 w SEiR, a w Bytomiu
25 nauczycieli tajnego nauczania. W tym przypadku była to normalna kolej losu.
Z przykrością należy stwierdzić, opierając się na dokumentach i ewidencji członków,
że od 1995 roku z SEiR ubywa coraz więcej osób, a do Sekcji zapisuje się coraz
mniej nauczycieli emerytów. Ta sytuacja spowodowana jest tym, że starsi członkowie
stażem umierają, a młodsi nie chcą kontynuować przynależności związkowej po
przejściu na emeryturę, lub pracując nadal w swoich szkołach (placówkach) na
tzw. godzinach, tam przynależą do ogniska związkowego i opłacają składki.
Jeszcze w 1998r. członków w SEiR było 219 w tym 181 nauczycieli,
38 z administracji i obsługi emerytów i 14 nauczycieli emerytów Tajnego Nauczania.
W 2003 roku ilość członków SEiR zmalała do 140 a nauczycieli
tajnego nauczania do 4. W 2004 roku aktualnych członków w Sekcji jest 130 i
3 nauczycieli TON-u.
W latach 1990-2004 pod przewodnictwem kol. Janiny Szuberskiej
Sekcja działała bardzo dynamicznie przez cztery kadencje. Zarząd Sekcji składał
się z 15 osób. Trzy osoby z Zarządu Sekcji wchodziły w skład Prezydium Zarządu
Oddziału, w tym z ramienia Zarządu Oddziału dwie osoby - emerytki były stałymi
członkami Komisji Socjalnej i Komisji Zdrowia w Delegaturze Oświaty i Wydziału
Edukacji. Szczególny nacisk położono na akcje socjalne i pomoc najbardziej potrzebującym
z racji trudności materialnych i ograniczeń sprawności fizycznej. Dwa razy w
roku Zarząd dostarczał paczki żywnościowe i włączył się także w akcję sprzedaży
taniego cukru, kawy, jabłek i innych warzyw zorganizowanych przez Zarząd Oddziału.
Do stałych obowiązków Zarządu należał kontakt z osobami przewlekle chorymi i
pozostającym w domu lub Domu Opieki Społecznej. W ramach działalności kulturalno-turystycznych
zorganizowano 4 spotkania okolicznościowe z programem artystycznym dla Seniorów
80-latków i nauczycieli TON-u członków Sekcji. Zorganizowano też dwie wycieczki
autokarowe i 4 wyjścia do opery. Jedyną trudnością w tym czasie był brak własnego
lokalu w siedzibie Oddziału, w którym można by było systematycznie organizować
życie towarzyskie i kulturalne, a co przyczyniłoby się do integracji środowiska
emerytów. Z wielkim zaangażowaniem i poczuciem odpowiedzialności w Zarządzie
Sekcji działały kol.kol. Zofia Jasińska i Julia Cielecka wiceprzewodniczące
oraz Lidia Jankowska, Krystyna Gąsior, Elżbieta Bramorska, Elżbieta Mazurkiewicz,
a kol. Helena Morawiec organizowała wspólne wyjścia do opery oraz zajmowała
się nauczycielami tajnego nauczania.
W latach 1991-2004 Zarząd kontynuował swoją działalność pod
względem organizacyjnym, a nawet ją poszerzył. Bardzo skrupulatnie i z oddaniem
dla członków Sekcji, Zarząd pełnił dyżury 2 razy w tygodniu w siedzibie Oddziału,
by wspomagać potrzebujących, udzielać rad i pomocy koleżeńskiej. Zarząd udzielał
też zapomóg pieniężnych w trudnych sytuacjach losowych. W związku ze zmianami
w administrowaniu funduszem socjalnym na terenie miasta Zarząd Sekcji przy poparciu
Zarządu Oddziału wystąpił do władzy oświatowej o wyodrębnienie i scentralizowanie
przy wydziale oświaty funduszu socjalnego emerytów i rencistów, by łatwiej wykorzystano
go i w pełni, przez byłych pracowników oświaty zgodnie z ich potrzebami. Szkoda,
że ten postulat nie został pozytywnie rozpatrzony przez władze oświatowe.
23 marca 1994 roku odbyło się zebranie sprawozdawczo-wyborcze,
które zmieniło nieco skład Zarządu Sekcji. Przewodniczącą Zarządu pozostała
nadal kol. Janina Szuberska. Powołano łączników z odległych dzielnic Bytomia
jak: Miechowic i Radzionkowa, w celu lepszego dotarcia do mieszkających tam
członków Sekcji. Zebranie zaakceptowało dotychczasowe formy pracy Zarządu, a
obecni zobowiązali się do informowania go, o sytuacjach osób wymagających pomocy,
ze strony władz związkowych. Współpraca Zarządu Sekcji z Zarządem Oddziału oraz
władzami oświatowymi układała się cały czas bardzo dobrze. Zarząd Sekcji mógł
zawsze liczyć na przychylność i zrozumienie w załatwieniu spraw swoich członków.
W latach 1994-1998 Zarząd SEiR oprócz swoich statutowych działań
i kontynuowania form pracy z członkami Sekcji, przygotowywał się do uroczystych
obchodów 90-lecia ZNP i 50-lecia Oddziału Bytomskiego.
W Zarządzie utworzono Komisję Historyczna, którą kierowała
kol. Irena Anczarska-Smandek, która zajęła się zbieraniem dokumentów i materiałów,
opracowywaniem ich i pisaniem biogramów zasłużonych związkowców dla Oddziału
ZNP w Bytomiu. Założono specjalna księgę bytomskich nauczycieli zasłużonych
dla Związku i polskiej oświaty. Współorganizowano wystawy materiałów i prac
twórczości artystycznej np. wystawa obrazów kol. Konrada Zwiereńczyka oraz wystawę
wycinanek łowickich i kurpiowskich kol. Stanisława Witka. Koleżanka Irena Anczarska-Smandek
na podstawie wówczas dostępnych materiałów i wiedzy opracowała krótki rys historyczny
Oddziału ZNP w Bytomiu od 1945r. do 1983r. Szczególnie zajęto się nauczycielami
tajnego nauczania, których w 1995r. mieszkało w Bytomiu 25 a w tym 18 było członkami
SEiR. Na czele tej grupy stanęła kol. Helena Morawiec. Zarząd zobowiązał się
do opracowania biogramów nauczycieli TON-u na podstawie wywiadów i analizy dokumentów
zebranych przez Komisję Historyczną. Opracowano biogram i zarys działalności
związkowej kol. Heleny Morawiec do Encyklopedii ZNP woj. katowickiego i do Głosu
Nauczycielskiego. Zorganizowano odwiedziny w domach rodzinnych i Domu Opieki
Społecznej "Kombatant" w Bytomiu byłych nauczycieli TON-u. Zarząd
Oddziału zorganizował uroczyste spotkanie nauczycieli tajnego nauczania z udziałem
władz związkowych Oddziału i Okręgu. Zarząd Okręgu ZNP reprezentował Prezes
kol. Jerzy Surman a władze Miasta Bytomia reprezentowali: Prezydent Miasta oraz
przedstawiciele Rady Miejskiej, organizacji społecznych - Solidarności Nauczycielskiej
a przede wszystkim przedstawiciele młodszego pokolenia nauczycieli, którzy zostali
odznaczeni na tej uroczystości Złotymi Odznakami ZNP. Wszyscy członkowie TON-u
i seniorzy otrzymali okolicznościowe podziękowania od Zarządu Oddziału, kwiaty
i nagrody pieniężne, których fundatorami były władze Miasta. Notatkę o tej uroczystości
zamieszczono w lokalnej prasie - w "Życiu Bytomskim". Wkład SEiR w
obchody 90-lecia powstania ZNP i 50-lecia Oddziału ZNP w Bytomiu był znaczny.
Należy tu wspomnieć, iż kol. Irena Anczarska-Smandek była inicjatorką i pomysłodawczynią
okolicznościowego proporczyka z okazji Jubileuszowych Rajdów Górskich do Wisły-Czarnej
i na Baranią Górę, na których uczestnicy - związkowcy otrzymali wspomniany proporczyk
oraz zbiory pieśni turystyczno-biesiadnych i wojskowych spisanych i opracowanych
przez wyżej wymienioną koleżankę. W organizowaniu rajdów jubileuszowych pomagała
kol. Elżbieta Bramorska z SEiR, która z racji udziału w Zarządzie Oddziału była
zobligowana do zajmowania się sprawami turystyczno-kulturalnymi dla członków
Oddziału. Relacja z jubileuszowych rajdów została zamieszczona w Biuletynie
ZO ZNP w Katowicach nr 11 -października 1995r. Zarząd Sekcji współuczestniczył
w zorganizowaniu 2 wystaw, obrazów i wycinanek. Należy przyznać, że dużą pomocą
finansową, organizatorską i techniczną w przeprowadzaniu rajdów, wystaw jak
również w wydaniu rysu historycznego Oddziału, czy wydaniu 2 zbiorów piosenek
turystyczno-biesiadnych i wojskowych służyli prezes kol. Roman Jopa i wiceprezesi
kol.kol. Anna Cholewińska i Andrzej Lukosek.
W 1995 roku jedna z kol. Zarządu SEiR powołana została do
Komisji Historycznej Zarządu Okręgu ZNP w Katowicach, w której działa do chwili
obecnej. Jest nią kol. Irena Anczarska-Smandek. Przygotowuje i opracowuje materiały
dotyczące historii oddziału ZNP w Bytomiu, biografie członków zasłużonych dla
Oddziału i Okręgu, a także wiele opracowań dotyczących historycznych wydarzeń
związanych z oświatą bytomską zwłaszcza po II-ej wojnie światowej. Wielkim zaszczytem
dla Zarządu Sekcji i Oddziału było uhonorowanie w czerwcu 1997r. kol. Heleny
Morawiec Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie wręczono kol.
na uroczystości, która odbyła się w Zarządzie Okręgu ZNP w Katowicach.
Działalność Sekcji w latach 1998-2002 to kontynuacja wcześniejszych
zamierzeń. Skład Zarządu Sekcji był 15 osobowy, Przewodniczącą nadal pozostała
kol. Janina Szuberska, która godnie reprezentowała i reprezentuje do chwili
obecnej SEiR we władzach Okręgu Związku i roztropnie kieruje Sekcją. Działają
nadal komisje: socjalno-bytowa, historyczna, kulturalno-turystyczna i łączności
z TON-owcami. Specjalną uwagę Zarząd poświęcał sprawom socjalno-bytowym swoich
członków, poprzez uczestnictwo w komisji socjalnej i zdrowotnej działającej
przy Wydziale Edukacji Urzędu Miejskiego. Dopilnowano pozytywnego załatwienia
wszystkich wniosków o zapomogi finansowe emerytów i rencistów, dopilnowano też,
by wszyscy pracownicy oświaty, byli objęci opieką socjalną przez placówki w
miejscu ich zamieszkania lub w miejscu pracy. Z funduszu związkowego skorzystało
128 osób na kwotę 16300,00 zł. Szczególne miejsce wśród imprez organizowanych
przez Zarząd Sekcji, były spotkania związane z obchodami 95-lecia ZNP i 55-lecia
Oddziału. Były to spotkania z zasłużonymi działaczami - związkowcami, dalsze
opracowanie biogramów byłych i obecnych działaczy związkowych z terenu Bytomia,
opracowanie i wysłanie wniosków w celu przyznania Złotych Odznak ZNP dla działaczy
Sekcji. Wysłano tez wniosek na odznaczenie kol. Zofii Jańskiej nauczycielki
TON-u Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a które to wysokie odznaczenie
wręczono Jej uroczyście w Zarządzie Okręgu w Katowicach w 2000r. w obecności
władz związkowych Oddziału wojewódzkich Okręgu oraz wojewódzkich władz oświatowych
- przedstawiciela Kuratorium.
Zorganizowano uroczyste spotkanie dla wszystkich członków
Sekcji. Przedstawiono historię Oddziału ZNP w Bytomiu, ze szczególnym uwzględnieniem
działaczy związkowych z terenu Bytomia po II-ej wojnie światowej. Odwiedzano
nauczycieli TON-u i najstarszych członków w domach rodzinnych i Domu "Kombatanta"
i wręczono im kwiaty i upominki. Wysłano też okolicznościowe życzenia z okazji
świąt i Nowego Roku jak również z Dnia Edukacji. Zasłużonym działaczom i najstarszym
związkowcom wysłano specjalne życzenia z okazji 95-lecia ZNP i 55-lecia Oddziału
Bytomskiego. Opracowane biogramy i materiały dotyczące Oddziału ZNP w Bytomiu
i historia organizowania polskiej oświaty w Bytomiu w 1945-1946r. znalazły się
w I i II tomie Encyklopedii ZNP woj. Katowickiego. Zostały one zredagowane przez
Okręgową Komisję Historyczną i wydane przez Zarząd Okręgu ZNP w Katowicach.
Na zakończenie obchodów 95-lecia ZNP i 55-lecia Oddziału zorganizowana została
uroczystość przez Zarząd Oddziału w dniu 27 marca 2000r. z udziałem Prezydenta
Miasta Bytomia, Naczelnika Wydziału Edukacji, przedstawiciela Zarządu Okręgu.
Uczestnikami byli nauczyciele tajnego nauczania, byli żyjący
prezesi Zarządu Oddziału ZNP w Bytomiu i zasłużeni działacze Związku. W trakcie
uroczystości 5 członkom Zarządu wręczono Złote Odznaki ZNP, dyplomy, kwiaty
oraz po 2 tomiki Encyklopedii (I i II). Treścią spotkania były wspomnienia z
działalności tajnego nauczania i organizowania Związku i oświaty w pierwszych
latach powojennych na terenie miasta Bytomia i powiatu bytomskiego, poprzedzone
rysem historycznym opracowanym i przedstawionym przez kol. Irenę Anczarską-Smandek.
Godny odnotowania w 2000r. jest finansowy wkład SEiR w budowę
pomnika poświęconego nauczycielom TON-u, który odsłonięto 9 listopada 2000r.
w Warszawie. Należy też wspomnieć, że Zarząd Sekcji ze zrozumieniem podchodził
i podchodzi do akcji konta "Senior" założonego przez Krajową SEiR
przy ZG ZNP w Warszawie i każdego roku od początku założenia przesyła na to
konto odpowiednią kwotę pieniężną. Komisja Historyczna Sekcji opracowała i wysłała
w 2001r. 4 wnioski o nadanie Złotej Odznaki ZNP dla działaczy Sekcji i długoletnich
członków ZNP. W ramach działalności kulturalno-turystycznej odbyły się 4 wycieczki
autokarowe, krajowe i 2 zagraniczne oraz 4 wyjazdy do teatru w Krakowie, których
organizatorem i prowadzącą była kol. Elżbieta Bramorska, wspomagała Ją w prowadzeniu
wycieczek krajowych kol. Irena Anczarska-Smandek. Trzeba przyznać, że członkowie
Zarządu Sekcji od 1994r. bardzo aktywnie i z oddaniem włączyli się w obchody
wszystkich rocznic związkowych organizowanych przez Oddział jak i Okręg. Przykładem
dużego zaangażowania Sekcji jest wkład organizacyjny w obchody 60-lecia TON-u,
a przede wszystkim w 40- lecie powstania Krajowej, Okręgowej i Oddziałowej SEiR.
W latach 1998-2002 Zarząd Sekcji i jego członkowie przyjęli
na siebie określone zadania. Oprócz przypisanych zadań, członkowie Zarządu podejmowali
prace, które wymagały zespołowego lub indywidualnego podejścia przy rozwiązywaniu
problemów, środowiska emerytów i rencistów, często nie związanych z ZNP. Trzy
osoby z Zarządu Sekcji brały aktywny udział w Zarządzie Oddziału ZNP. I tak
przewodnicząca Sekcji kol. Janina Szuberska była członkiem Komisji Zdrowia przy
Wydziale Edukacji, kol. Władysław Żywczok członkiem Zarządu Oddziału a kol.
Maria Seńczuk członkiem Komisji Rewizyjnej przy Zarządzie. Członkowie Zarządu
Sekcji brali czynny udział w strukturze SEiR ZNP Okręgu Śląskiego. Kol. Janina
Szuberska działała w Zarządzie Okręgu i brała udział w kilku marszach protestacyjnych
dotyczących warunków życia i niekorzystnych zmian w Karcie Nauczyciela dla emerytów
nauczycieli. Kol. Irena Anczarska-Smandek była i jest członkiem Okręgowej Komisji
Historycznej przy Zarządzie Okręgu Śląskiego ZNP w Katowicach, jednocześnie
była i jest członkiem Komitetu Redakcyjnego przy wydaniu I, II , III i IV tomu
Encyklopedii woj. katowickiego i śląskiego.
Z żalem należy wspomnieć, iż w latach 1997-2002 odeszło na
wieczny spoczynek z szeregów związkowych i z Zarządu Sekcji wielu wybitnych
i zasłużonych działaczy. Wspominamy ich, a przede wszystkim pamiętamy ich koleżeńskość,
serdeczność i oddanie dla sprawy Związku.
W kadencji ostatniej od 2002r. skład Sekcji trochę się zmienił
liczebnie. Powiększył się do 18 osób, a to z tej również przyczyny, że do sekcji
dołączyli się seniorzy z Radzionkowa. Do Zarządu Sekcji wybrano dwie przedstawicielki
tego miasta. Należy w tym miejscu wyjaśnić, że związkowcy Bytomia Radzionkowa
tworzą jeszcze wspólny Zarząd Oddziału, dlatego emeryci i renciści należą też
do Sekcji bytomskiej, a członkowie Zarządu Sekcji z Radzionkowa kol. kol. Irena
Tobór i Zofia Nikoniuk są łącznikami i dopilnowują spraw seniorów-związkowców
ze swojego miasta. Należałoby wymienić ostatni skład Zarządu SEiR przy Zarządzie
Oddziału ZNP wybrany na lata 2002-2006. Są to: kol. Janina Szuberska - Przewodnicząca
kol. kol. Irena Anczarska-Smandek i Zofia Jasińska -wiceprzewodniczące, kol.
Eugenia Lew - sekretarz, kol. Wanda Majeranowska - członek Zarządu odpowiada
za sprawy socjalno-bytowe oraz kol. kol. Elżbieta Bramorska, Małgorzata Banaś,
Maria Seńczuk, Janina Kaczmarczyk, Stefania Szczurek, Stefania sobótko, Irma
Wolska, Alicja Ciułek, Wanda Sudoł, Irena Tobór, Zofia Nikoniuk, Honorata Konoupek
i Elżbieta Burliga - członkowie. Kol. Kol. Janina Szuberska i Irena Anczarska-Smandek
wchodzą w skład Zarządu Oddziału, a kol. Eugenia Lew w skład Oddziałowej Komisji
Rewizyjnej.
Oprócz bieżącej działalności Zarządu Sekcji wynikającej z
jego zadań i obowiązków względem członków Związku, Zarząd postanowił aktywnie
włączyć się w przygotowania do obchodów 100-lecia powstania ZNP organizowanych
przez Zarząd Okręgu Śląskiego ZNP w Katowicach, jak również przez Zarząd Oddziału
w Bytomiu. I trzeba z całą odpowiedzialnością przyznać, że członkowie Zarządu
Sekcji włożyli ogromny wkład pracy w zebranie materiałów i dokumentów, opracowaniu
ich i przekazaniu na wystawę historyczną Okręgu Śląskiego ZNP w Pilaszkowie
w związku z Jubileuszem 100-lecia. Dwie osoby z zarządu były zaproszone i wzięły
udział w wycieczce do Warszawy i Pilaszkowa w celu obejrzenia tej wystawy i
wzięcia udziału w apelu pod pomnikiem TON-owców. Wyjazd był finansowany w części
przez Zarząd Oddziału Bytomskiego ZNP, który eksponatami w dużym stopniu dowartościował
i wzbogacił historię Związku - Okręgu Śląskiego na wystawie w Pilaszkowie. Równocześnie
ze 100-leciem ZNP Oddział Bytom w 2005r. obchodzić będzie swoje 60-lecie. Zarząd
sekcji włączył się także w inne działania związane z obchodami Jubileuszu 100-lecia
ZNP i 60-lecia Oddziału Bytom. Członkowie przygotowują biogramy, opracowania
dotyczące historii Oddziału z lat przełomu po 1981r. wspomnienia, wystawę w
siedzibie Sekcji oraz liczne spotkania z działaczami i członkami z 50-letnim
stażem związkowym. Przygotowano także wnioski na nadanie Złotej Odznaki ZNP
dla długoletnich związkowców. Zarząd stara się także nie zapominać o działaczach
nauczycielach tajnego nauczania, którzy na przestrzeni 60 lat istnienia Oddziału
ZNP w Bytomiu zasłużyli się w szczególny sposób, a którzy stali się seniorami
i przeszli do historii. O wielu działaczach zapomniano z różnych przyczyn, przeważnie
z braku śladów w pozostałej dokumentacji, rodzin i świadków. Dlatego Zarząd
Sekcji stara się utrwalić i przypomnieć sylwetki bądź tylko z nazwiska tych
działaczy, zmarłych, jak również działaczy seniorów jeszcze żyjących, nauczycieli
TON-u, nauczycieli działających w ruchu oporu i byłych więźniów obozów hitlerowskich,
czy łagrów radzieckich. Dlatego skromnym dowodem tej pamięci jest założona "księga"
zasłużonych związkowców - nauczycieli, zbieranie i opracowywanie ich biogramów
do Encyklopedii ZNP woj. śląskiego, a także ta praca - historia SEiR od 1957r.
do obecnej chwili. I tutaj należy przyznać, że na tle innych miast, gmin, powiatów
ilość biogramów działaczy związkowych z Oddziału Bytomskiego, mimo, że Oddział
ten od 1945r. jest jednym z najaktywniejszych, jest stosunkowo skromna. W wydanych
w III tomach Encyklopedii, biogramów z Oddziału ZNP z Bytomia jest 36, a opracowań
i wspomnień dotyczących polskiej oświaty i nauczycieli w Bytomiu po II-ej wojnie
światowej - 14. Uwieńczeniem obchodów Jubileuszu 100-lecia ZNP i 60-lecia Oddziału
ZNP w Bytomiu będzie wydanie IV tomu Encyklopedii ZNP Okręgu Śląskiego. Z Oddziału
Bytomskiego w IV tomie znajdzie się następnych 12 biogramów związkowców, 4 opracowania
- historie Oddziału, SEiR, Ogniska i 1 opracowanie wspomnienia. Z ogromnym zaangażowaniem
i samozaparciem zbierała i opracowywała te dokumenty i materiały o zasłużonych
związkowcach, nauczycielach tajnego nauczania i wydarzeniach związanych z oświatą
bytomską nie tylko kol. Irena Anczarska-Smandek, w pracy tej miała dużą pomoc
koleżanek z Zarządu Sekcji i Zarządu Oddziału ZNP w Bytomiu. Należy też stwierdzić,
że współpraca między Zarządem SEiR a Zarządem Oddziału przez wszystkie kadencje
od 1983r., układała się bardzo dobrze a wielkim wsparciem dla Sekcji byli Prezesi
kol. kol. Eugenia Lew, Roman Jopa, Sergiusz Karpiński i Anna Cholewińska.
Wielu członków ZNP zasłużyło się dla prężnie i z odpowiedzialnością
działającej SEiR. Długa byłaby lista. Na szczególne uznanie zasługują członkowie
wszystkich Zarządów SEiR począwszy od 1983r. a skończywszy na roku 2002. Wiele
biogramów tych zasłużonych dla Związku i Oddziału znalazło się w Encyklopedii
ZNP woj. Śląskiego lub "księdze zasłużonych".
Tym wszystkim członkom Zarządów przyświecał i przyświeca jeden
najważniejszy cel - dobro i poszanowanie człowieka, nauczyciela, członka ZNP.
Przypomnę fragment wiersza kol. Janiny Pukowiec, który odzwierciedla
naszą postawę....
"Jest taki człowiek, cierpliwy, oddany
szukający słów dobrych, które objawiają najtrudniejsze prawdy.
To ten, który wierzy w sens pracy Syzyfa
w światłość nietrwałą kagangowej lampy...
" - To nauczyciel i jeszcze Związkowiec -"
Zebrała i opracowała
Irena Anczarska-Smandek
|